Ukrajina: fotografije ugroženih kulturnih dobara

Crkve, muzeji, spomenici, mozaici: Agresorski rat Rusije takođe cilja na ukrajinska kulturna dobra. Ministarstvo kulture u Kijevu saopštilo je da je više od 800 kulturnih objekata već oštećeno ili uništeno od početka ofanzive u februaru 2022. godine, uključujući 120 od nacionalnog značaja. UNESCO brojna mjesta svjetske baštine u Ukrajini klasifikuje kao ugrožena, uključujući Crkvu Svete Sofije u Kijevu i Stari grad Lavov. „Uništavanje se nastavlja, jer se ne nazire kraj ratu", kaže Kristijan Braht (Christian Bracht), direktor Dokumentacionog centra za istoriju umjetnosti i Arhiva slika "Foto Marburg".

Zbog toga je Arhiv iz Marburga u Ukrajinu poslao oko 20 domaćih fotografa, opremljenih digitalnim fotoaparatima i specijalnim sočivima. U gradovima kao što su Kijev, Odesa, Nikolajev i Zaporožje, fotografisali su od oktobra 2022. oko 250, istorijski ili kulturno, značajnih građevina. Napravili su nekoliko hiljada fotografija spoljašnosti i unutrašnjosti objekata. „Ako budu uništeni, slike služe kao osnova za rekonstrukciju, kao naučna dokumentacija i za kulturno pamćenje“, objašnjava Braht u intervjuu za DW.

U fokusu su istorijske drvene crkve

Istoričar umjetnosti odlučuje šta će fotografisati zajedno sa ukrajinskom koleginicom koja ima uvid u nacionalne i regionalne liste spomenika. Tako su u fokus stavljene mnoge zgrade koje su ranije bile jedva ili nedokumentovane van UNESCO-ve svjetske baštine - istorijske drvene crkve u okolini Lavova, kao i kompleksi i palate, moderni partizanski spomenici i mozaici na zidovima u Harkovu.

Braht navodi Crkvu Uspenja Presvete Bogorodice u Harkovu, jednu od najstarijih pravoslavnih crkava u gradu, kao izuzetan primjer projekta „Ukrajinsko kulturno nasljeđe“. Sagrađena je krajem 17. vijeka. Poznata je po zvoniku, koji je podignut u čast ruskog cara Aleksandra I (1777-1825) koji je porazio Napoleona 1812. godine. U martu 2022. godine crkva je pretrpjela velika oštećenja: u borbama za Harkov uništeni su enterijeri, ikone, prozori, vitraži i ukrasi spoljne fasade.

Crkva u Odesi, koja se našla pod vatrom krajem jula 2023. godine, takođe je žestoko oštećena. Kupola i krov su se urušili tako da rekonstrukcija više nije moguća. U Arhivu Marburga se sada nalaze fotografije koje prikazuju zgradu prije i poslije uništenja.

Ciljani napadi na kulturno nasljeđe?

Nije samo raketna vatra ono što pogađa mnoge zgrade, već i široko rasprostranjeni napadi dronovima. Ali, da li Rusi ciljano gađaju spomenike kulture? Kristijan Braht nije siguran: „Vjerovatnije je u pitanju kolateralna šteta prilikom napada na infrastrukturu ili vojne objekte", sumnja on i dodaje: „Za razliku od napada saveznika u Drugom svjetskom ratu 1942. na stari grad Libek ili uništenja Bogorodične crkve u Drezdenu, koji je pogodio srce kulturne nacije Njemačke." Cilj ruskih napadača je, kaže, i da demorališu stanovništvo."

Braht do danas nije lično posjetio Ukrajinu. Ipak, postao je stručnjak za ukrajinsku kulturu – ne samo zahvaljujući foto projektu koji sufinansiraju njemačka vlada i razne fondacije. „Odjednom dobijamo novu sliku Ukrajine", kaže on. Za njega, fotografije zgrada i spomenika govore o mješavini različitih arhitektonskih stilova koja je ranije bila nepoznata na Zapadu.

Razlog: Ukrajina je uvijek apsorbovala kulturne uticaje iz svih pravaca zbog svog geografskog položaja između Rusije i Zapada. „Kao sunđer“, kaže Braht. „Bez ruskog napada možda ne bismo imali tako jak razlog da izbliza pogledamo ovu kulturno bogatu zemlju“, kaže on, čudeći se zašto u Njemačkoj odavno ne postoji institut za istraživanje ukrajinske kulture.

Sa oko 2,6 miliona originalnih fotografija, Njemački dokumentacioni centar za istoriju umjetnosti - Arhiv slika Foto Marburg je jedan od najvećih arhiva slika o evropskoj umjetnosti i arhitekturi u svijetu a arhiva je javno dostupna.

Nema koordinata za Rusiju

„Sve dok traje rat, nećemo objavljivati naše slike i podatke istraživanja", kaže Braht, jer marburški foto projekat ne želi da ide na ruku ruskim napadačima. „U suprotnom bi ruska vojska mogla da napravi vojnu mapu sa samo nekoliko klikova mišem koristeći geo-koordinate."

Foto-projekat je posebno važan za Brahta: „Radi se o vrijednosti ljudskog stvaralaštva“, kaže on, „o zaštiti kulture prema međunarodnom pravu i o kulturi kao faktoru formiranja identiteta u ukrajinskom društvu“. Dokumentacija ne može spriječiti uništavanje kulturnih objekata. „Mi ne možemo sami da sačuvamo objekat, već samo da omogućimo vizuelno pamćenje i time rekonstrukciju." Ipak, Braht se nada da će uskoro moći da završi projekat, u koji je uključen i Lajbnicov informacioni centar za tehnologiju i prirodne nauke (TIB) u Hanoveru. „Nadamo se da će se rat završiti!"

Ovaj tekst je izvorno objavljen na njemačkom jeziku.